Eftir Elin Heinesen, stjóra í SamViti
Høvuðsvinna okkara er í kreppu, og tosað verður tí um víðagitna triðja beinið, sum skal bjarga búskapinum. Men hvussu skapa vit betri fortreytir fyri menning av verandi vinnu og fyri ørðum lønandi vinnum? Tiltrúgvin til møguleikarnar tykist ikki stór. “Tað ber ikki til!” verður ofta tikið til. Men júst hesin hugburður er helst størsta forðingin. Vit hava brúk fyri at fokusera á møguleikar og suksessøgur, heldur enn á forðingar og at grenja um gongdina og hvønnannan.
Skulu vit skapa betri grundarlag fyri neyðugari vinnumenning og búskaparvøkstri, mugu vit tora at siga: Jú, tað ber til! Tað ber til við at hugsa øðrvísi og lata upp fyri at síggja møguleikar aðrastaðni, enn vit fyrr hava sæð teir. Hvussu ber tað til, at New Zealand kann selja seyðakjøt og Thailand kann selja rækjur í Føroyum? Lond, sum liggja hinumegin knøttin! Hvat duga tey, sum vit ikki duga?
Hetta eiga vit at læra av. Eisini kunnu vit læra av, hvussu lond, vit samanlíkna okkum við, t.d. hava samantvinnað handilsliga og mentanarliga fatan í nógv størri mun enn vit. Og vit kunnu læra av, hvussu onnur við stórum viðburði hava dugað at ment vitanar- og upplivingarsamfelagið ígjøgnum fokus á nýskapan, nýhugsan, tøkniligt knowhow og vørumenning.
Samstarv flytir okkum inn í nýggja búskapin
Fyrst mugu vit flyta fokus. Fremstu kappingarneytar okkara eru ikki at finna innanfyri landoddarnar, men eru útlendskar fyritøkur. Heldur enn at brúka orku uppá óneyðuga dýra innanhýsis kapping, eiga vit at vera opin fyri jaligum og fordómsfríum samskifti innanhýsis í føroyskari vinnu, millum tað almenna og vinnuna, og millum føroyingar og áhugapartar uttanlands – og ganga saman um at náa málum, øll hava felags áhuga í.
Ein møguleiki er at semjast um heildarætlanir fyri ymisku vinnurnar, ið skulu tryggja, at politiska skipanin ikki leggur óneyðugar løgfrøðiligar, handilsligar og aðrar forðingar í vegin, og at vinnan ikki leggur óneyðugar forðingar fyri sær sjálvari, men heldur samstarvar, har samstarv er møguligt til gagns fyri allar partar. Hetta samstarvið er alneyðugt, um vit veruliga skulu flyta okkum inn í nýggja búskapin.
Vilja vit ganga nýggjar leiðir, og vilja vit samstarva og netverka eisini tvørtur um siðbundin mørk og tvørtur um landamørk, har tað ber til, standa vit nógv sterkari úteftir. Soleiðis tryggja vit eisini nýskapandi og virðisøkjandi kreftum bestu umstøður, so enn fleiri og fjølbroyttari virðisskapandi fólk dragast at hesum landi.
Mugu leggja dent á vakstrar- og útflutningsvinnu
Men til tess at náa hesum máli má nógv størri fokus vera á vakstrar- og útflutningsvinnu – serliga á at menna handils-, tænastu-, vitanar-, ferða- og upplivingarvinnu (vinnur, sum við altjóða heitum eru: BornGlobal og/ella BornCreative), tí tað er har, vit hava stórar møguleikar fyri víðkan. Tað er har akademisku førleikarnir veruliga gera mun. Og tað er har framtíðar møguleikarnir fyri búskaparvøkstri liggja. Tað er ikki løtuverk, men eru vit framsíggin og proaktiv, økja vit okkara tjansir at skapa ein væl sterkari búskap, enn vit hava í dag.
Einki er til hindurs fyri, at eisini vit kunnu gera okkara vitan, okkara mentan og okkara umhvørvi til eitt jarnbrot fyri vøkstur og menning her á landi, og harvið skapa fyrimyndarligan gróðrarbotn fyri framtøk, ið skapa áhuga út um landamørk og vøkstur fyri samfelagið sum heild. Her er vitanar- og upplivingarbúskapurin (herundir t.d. ferðavinna) ein hóskandi vegur at ganga hjá okkum í Føroyum, tí her hava vit kanska betri kort á hondini enn tey flestu, um vit bara duga at brúka tey. Fyrimunurin við vitanar- og upplivingarbúskapinum er, at vit kunnu framleiða vørur, sum eru eindømi, og sum ikki kunnu hópframleiðast – serliga tá upplivingarnar er tengdar at landinum, vit búgva í.
Framtíðin liggur í nichuvørum
Siðbundna vinnan og ídnaðurin liggur í blóðugari kapping við onnur, sum framleiða nøkurlunda somu vørur nógv bíligari, og steðgar meira ella minni upp í løtuni. Meðan vinnur, ið framleiða virðisskapandi vitan, unikkar vørur, tænastur og upplivingar, eru í stórum vøkstri. Tí er tað av serstakliga stórum týdningi, at vit byrja at fokusera á, hvat vit kunnu framleiða av øðrvísi, serstøkum vørum og tænastum – ítøkiligum sum óítøkiligum virðum. Samstundis mugu vit duga at gagnnýta øll, sum kunnu geva sítt ískoyti til nýggja búskapin – til vørumenning og til munadygga marknaðarføring. Vit mugu bjóða bestu og mest nýskapandi arbeiðsmegini bestu møguleikarnar fyri at liva og virka her á landi. Til ber at byrja tíðliga við t.d. at bjóða lesandi praktikkpláss í føroyskum fyritøkum, har tey kunnu loysa viðkomandi vinnuligar uppgávur.
Føroyskar vørur og tænastur umboða nichur á altjóða marknaðinum, sum hava góðan møguleika at vekja ans millum partar av altjóða keyparaskaranum. Her ræður um at gera rættar íløgur, og vita, hvar íløgurnar gera størsta munin. Tvs. málrætta vørumenning og marknaðarføring til úrvaldar marknaðir og málbólkar á ein hátt, sum bindir saman vørunnar uppruna og trúvirði við fatanina fyri tørvinum í tí serstaka marknaðinum, har vøran skal seljast.
Hjáútvinsla ein góður møguleiki
Vit hava eina siðbundna fiskivinnu, sum als ikki brúkar allar teir møguleikar, sum liggja í rávøruni – fiskinum. T.d. er Danmark størsta insulinútflytandi landið í heiminum í dag, tí danir dugdu at menna nýggjar møguleikar burturúr hjáútvinsluni frá teirra umfatandi siðbundu svínaframleiðslu. Soleiðis eiga eisini at liggja aðrir – kanska stórir – møguleikar í okkara høvuðsvinnu, sum vit bara kunnu fáa eyga á, um vit tora at hugsa og gera tingini eitt sindur øðrvísi, enn vit plaga.
Summi eru gingin undan við nýhugsan, so heilt eiðasør eru vit ikki. Men vit eiga at gera væl meira burtur úr hesum. Kunnu vit t.d. fáa meira burtur úr fiskalivur ella fiskaskræðu? Kunnu vit fáa meira orku burturúr vindi, aldum og streymi, sum vit hava so ríkiligt av? Liggja ótroyttir møguleikar í upplivingar- og ferðavinnu? Her má gransking og íløgur til fyri at skapa fortreytir fyri vørumenning og dyrkan av nýggjum marknaðum.
Meira beinrakin marknaðarføring
Tørvur er á at gera føroyskar vørur og tænastur sjónligari og lættari tilgeingiligar á altjóða marknaðinum tey røttu støðini – serstakliga umvegis internetið, tí internetið er ein alráðandi miðil, sum kollveltir heimsmarknaðin í løtuni. Tað er blivið meira ómakaleyst enn nakrantíð hjá fólki at leita sær vitan um vørur – og at bíleggja og keypa tær, hóast tær verða framleiddar hinumegin knøttin. Hetta hevur rættiliga sett ferð á alheimsgerðina. Keyp og søla fer í stórliga vaksandi mun meira og meira fram ímillum smærri eindir – peer to peer – sum kunnu liggja nógvar túsund kilometrar burtur frá hvørjum øðrum. Tað ger ikki mun. Hetta er eitt nýtt atferðarmynstur á marknaðinum, sum veruliga kann koma okkum, sum eru so smá, til fyrimuns.
Her mugu vit finna fram til, hvussu vit t.d. kunnu gera okkum galdandi á einum alheimsmarknað, har kappingin er beinhørð og harðnar alt meira, jú fleiri brúka internetið. Tað er hesari avbjóðing, vit mugu møta. Hvussu raka vit rætt, og hvussu eydnast vit við einari marknaðarføring, sum kann skapa kensluna av samleika og samkenning – tvs. inspirera fólk til at hugsa: “Hetta er ‘cool’ fyri meg at keypa”?
Hvussu hugtaka vit onnur?
Um vit vilja økja okkara umsetning, mugu vit duga at spinna vørur okkara inn í søgur, sum fáa fólk til at tilleggja vørunum meira týdning ella meira virði, enn vøran í sær sjálvum ítøkiliga hevur, og soleiðis geva vørunum ein samleika, sum ger, at tær verða lagdar merki til og kendar aftur. T.d. at lýsa vørurnar í einum samleikaskapandi og/ella sniðgevingarligum høpi á ein slíkan hátt, at fólk antin kenna seg aftur, vera hugtikin ella bara halda, tað er spennandi og ‘cool’ at keypa júst eina tílíka vøru, tí tað sigur júst teimum nakað serligt.
Tað er tí, tað er so neyðugt, at vit saman finna út av, hvat okkara brand er. Hvat er okkara styrki. Hvat er okkara ‘genious’. Hvussu brúka vit tað? Hvussu vísa vit okkara vørur fram á ein lættan og brúkaravinarligan hátt? Hvussu møta vit eftirspurninginum úti í heimi og seta okkara vørur inn í hetta høpi? Og hvussu fortelja vit søgurnar um vørur okkara á ein áhugavekjandi, hugtakandi og minnisverdan hátt? Hvørjir eru møguleikarnir at koordinera tað við ferðavinnu og annað sum stuðlar uppundir brandið? So sum tey t.d. hava gjørt á Læsø, har siðbundna saltframleiðslan á oynni eisini er ein stór ferðafólkaattraktión, sum er við til at stuðla uppundir brandið ‘Læsø salt’. (www.sydesalt.dk).
Ganga saman um at branda okkum
Øll kunnu sjálvandi royna at gera hetta hvør sær – tvs. hvør fyritøka brandar seg individuelt og klárar seg sum best soleiðis. Men í stóra samanhanginum eru føroyskar fyritøkur mikroskopiskar. Ofta er úrslitið bara, at avmarkaða fíggjarorkan hjá okkara lutvíst sera smáu fyritøkum ger alt ov lítlan mun, og at fyritøkurnar so ístaðin kappast ósunt og køva hvønnannan innanhýsis, áðrenn tær nakrantíð eru náddar út í heim.
Ein annar – meira konstruktivur møguleiki er at ganga saman í netverk fyri øll, sum síggja fyrimunirnar í at arbeiða saman fyri at standa sterkari í kappingini frá útheiminum og skapa ein meira vitanar- og upplivingargrundaðan búskap í Føroyum.
Til ber at seta sær mál og gera heildarætlanir saman – í netverkum ella tvørfakligum bólkum – t.d. ætlanir fyri, hvussu fiskivinna kann fáa betri nyttu burtur úr menniskjansliga tilfeinginum, eisini teim væl útbúnu – og hvussu vit gera hetta tilfeingið meira tøkt. Hetta er ein háttur at seta ferð á vakstrar- óg útflutningsvinnu og skapa synergi til gagns fyri bæði einstakar fyritøkur, føroyska vinnu og samfelagið sum heild.
Elin Heinesen, stjóri í SamViti, sept. 2008
Wednesday, September 17, 2008
Tuesday, September 16, 2008
Frá veiðusamfelag til vitanarsamfelag II
Eftir Elin Heinesen, stjóra í SamViti
Fyritreytirnar fyri at skapa kappingarføri snúgva seg í dag í høvuðsheitum um evnini hjá vinnulívinum til at skifta frá reinari rávøru- og ídnaðarframleiðslu sum fremstu búskaparligu drívmegi til meira fjølbroyttar og handilsligar tænastur – harímillum at draga skikkaða arbeiðsmegi til, sum hevur førleikar til at menna og marknaðarføra vørur.
Førleikar til at samskifta eru avgerandi fyri menningina av nýggjum vørum og vinnum. Førleikar til at savna og skifta um virðismikla vitan hava týdning fyri, at nýggj hugskot verða ment – t.d. hugskot til bíligari og burðardyggari framleiðsluhættir. Førleikar til at kunna, marknaðarføra og selja, hava týdning fyri, at vørurnar røkka einum so stórum kundaskara sum gjørligt. Tað er í hesi virðisskapan, at t.d. akademikararnir kunnu koma vinnuni til hjálpar.
At fáa fleiri skikkaði virðisskapandi fólk til at velja at búgva og arbeiða í Føroyum er ein av okkara allarstørstu avbjóðingum í løtuni. Vit mangla akademikarar, lesandi, granskarar og nýskapandi íverksetarar, umframt ikki minst kvinnur og barnafamiljur. At skapa eitt samfelag, sum kann draga at sær fólk uttanífrá – eisini vitjandi, sum leggja pengar eftir seg – er ein fyritreyt fyri búskaparvøkstri og fyri størri fjølbroytni í vinnuni. Men hvussu væl megna vit hesar avbjóðingar? Tað gongur heldur striltið í løtuni. Tí má ein sjálvrannsakan til.
Virða vit tey, ið skapa óítøkiligu virðini?
Vinnan spælir ein stóran leiklut – ikki minst fiskivinnan, sum eins og onnur vinna má viðurkenna, at tað kann loysa seg at gera størri íløgur í handilsliga, tænastuveitandi og akademiska arbeiðsmegi, hóast hon í fyrstu atløgu tykist dýr. Men sum er, leggur høvuðsvinna okkara enn fyrst og fremst áherðslu á tað siðbundna – at veiða og framleiða, har tað í stóran mun ræður um at fiska so nógv sum gjørligt so skjótt sum gjørligt og fáa sum mest fyri rávøruna. Vinnan tykist í ov lítlan mun at vilja hava brúk fyri tí, sum akademikarar kundu lagt aftrat – t.d. í mun til at fáa meira fyri minni.
Halda vit framhaldandi fast í einum ikki-burðardyggum hugburði, sum restin av heiminum er í ferð við at flyta seg burturfrá, kunnu vit bara rokna við at verða rakt av kreppu – ikki bara orsaka av høgum oljuprísum, men av svíkjandi fiskastovnum, av ov lágum prísum fyri okkara vørur, av manglandi arbeiðsmegi osfr. Hetta er spell, tá veruleikin er, at fleiri og fleiri føroyingar eru vælútbúnir og kundu givið sítt týðandi íkast til størri virðisskapan og til at skapa eina meira burðardygga vinnu. Men hetta virðismikla menniskjansliga tilfeingið tykist ikki at vera virðismett sum uppiborið og als ikki brúkt optimalt í Føroyum.
Ein kærkomin hjálpandi hond
Tey útbúnu ynskja sjálvandi at fáa høvi til at brúka sína vitan og førleikar. Men sum er nú, brúka nógv av okkara væl útbúnu fólkum sínar førleikar aðrastaðni. Mong hugsa enn ikki tankan, at tað ber til at koma heim, tí akademiskir førleikar verða lítið eftirspurdir í føroyskari vinnu – í øllum førum ikki í siðbundnu vinnuni. Teir verða næstan bara eftirspurdir í tí almenna. Hugburðurin hjá akademikarum og ikki-akademikarum er ofta ymiskur. Hetta er við til at skapa spenningar millum tað almenna og vinnuna, sum ofta tykjast nærmast at mótarbeiða hvørjum øðrum heldur enn at síggja seg sum eitt ískoyti til hvønnannan. Mong útbúgvin fólk, sum eru komin heim fyri at royna seg í vinnuni, siga seg uppliva at verða meira ella minni sæð sum ónyttur, ið ikki vita, hvat ‘veruligt arbeiði’ snýr seg um, so tí ber ikki til at lurta eftir teimum. Hetta ger tað ikki hugaligari at koma heim til Føroya at liva og virka.
Samstundis er lønarlagið væl lægri í Føroyum fyri akademikarar enn í londunum kring okkum, skattlig viðurskifti við flyting til Føroya ófyrimunarlig, umframt at tað er dýrt bæði at búgva og keypa vørur her. Ei undur í, at nógv aftra seg við at fara til Føroya at søkja sær arbeiði. Ístaðin fyri at mála fíggindamyndir og síggja útbúgvin fólk sum mótstøðufólk, ónyttur ella óneyðugar útreiðslur, átti vinnan at sæð tey útbúnu sum eina kærkomna hjálpandi hond til eina vinnu, sum er í kreppu og hevur hart brúk fyri hesi hjálpini.
Gamlir dreingir fáa ikki eftirkomarar
Hetta kundi samstundis eisini hjálpt uppá ójavnvágina millum kynini í Føroyum, har kvinnur eru í
undirskoti – av góðum orsøkum. Kvinnur eru í miðal betri útbúnar enn menn og arbeiða siðbundið eisini nógv í handils- og tænastuvinnu, men tað er ikki stórt útboð av teimum størvunum í Føroyum í mun til í økjum við størri fólkamiðsavnan uttanlands, sum virka sum magnetir uppá okkara kvinnur og lesandi. Vit síggja tí, hvussu nógvar kvinnur og lesandi ikki venda aftur til Føroya, um tey flyta av landinum, tí møguleikarnir eru betri hjá teimum í øðrum fólkaríkari økjum fyri meira lønandi, spennandi og avbjóðandi arbeiði og fyri at liva minni kostnaðartungt enn her.
Um vit ikki gera nakað nú við støðuna her heima, økist vandin fyri, at hetta landið endar við at vera eitt samfelag av ófaklærdum gomlum dreingjum, sum búgva á bygd og arbeiða í fiskivinnu. Alt gott um teir annars, men teir fáa ikki eftirkomarar. Vit síggja longu, fólkavøksturin er uppsteðgaður.
Mugu geva rúm fyri fjølbroytni
Um Føroyar skal vera eitt liviligt og spennandi samfelag við eins høgum livifóti sum t.d. í hinum Norðanlondunum, og við eini væl fjølbroyttari íbúgvarasamanseting, har lesandi, vælútbúgvin fólk og kvinnur, sum kunnu føða børn, eisini trívast – er tíðin komin til at hugsa í munadyggum vakstrarstrategium, sum vinnan og tað almenna mugu ganga saman um at skapa í felag, so allir partar hála somu línu og rudda vegin fyri hvønnannan.
Um ikki lívið skal bløða spakuligt út úr hesum samfelagnum, mugu vit syrgja fyri at draga nógv fleiri og meira virðisskapandi og reproduktivar kreftir til Føroya. Vit mugu hava fólkaríkari samanhangandi meginøki í Føroyum, sum geva rúm fyri størri fjølbroytni – og tí virka meira dragandi fyri fleiri. Vit hava nógvar avbjóðingar fyri framman, sum vit mugu møta og loysa.
Mugu raðfesta inntøkugevandi átøk
Spurningurin er, hví stórir partar av vinnuni og ávísir politikkarar ikki meta støðuna í mun til stóru myndina, men royna at trumfa áhugamál hjá lokalsamfeløgum ella ávísum pørtum av vinnuni ígjøgnum. Harvið halda tey fast í, at vit framhaldandi skulu hava eitt einstreingjað og siðbundið veiðusamfelag, sum í longdini kortini ikki er burðardygt og útihýsir so nógvum møguleikum, heldur enn at gera íløgur í virðisskapandi nýskapan, sum kundi stovnfest vinnuna betri og skapt nógv fleiri arbeiðspláss – m.a. til tey, sum nú búgva uttanlands, umframt nógv størri møguleikar fyri inntøkum og spennandi avbjóðingum – júst tað, sum okkara væl útbúna arbeiðsmegin eftirlýsir.
Tað gongur uttan iva út yvir samfelagsbúskapin í væl størri mun, enn vit geva okkum far um, um vinnan og tað almenna ikki hugsa meira yvirskipað og gera meira fyri at draga – og brúka – útbúnað ella akademiska virðisskapandi arbeiðsmegi, so vit kunnu styrkja vinnuna og fáa tann neyðuga búskaparvøksturin, ið t.d. skal bera tær vaksandi almennu útreiðslurnar til heilsuverk og tunnellir o.a.
Gransking, menning og marknaðarføring má til
Um politiska skipanin bara átekur sær ein reglubindandi eftirlitsleiklut og áleggur landskassanum fleiri og fleiri útreiðslur til ikki-inntøkugevandi íløgur, har øktu útreiðslurnar verða fíggjaðar við at leggja enn hægri skattir og avgjøld á fólk, uttan samstundis at gera kakuna størri – tvs. gera íløgur í átøk, sum geva samfelagnum sum heild størri inntøkur – so verður úrslitið eitt fíggjarligt trýst á vinnuna og á einstaka borgaran, ið sannlíkt útarmar gjaldførið og kvinkar príslagið enn longur uppeftir, sum aftur ger, at samfelagið gerst minni attraktivt fyri tey vælútbúnu at búseta seg og arbeiða í. Tað bítur seg sjálvt í halan.
Tí er tað altavgerandi, at politiska skipanin raðfestir íløgur í skilagóð átøk, ið mest sannlíkt økja samfelagsinntøkurnar og harvið gjaldførið skjótast gjørligt.
Hvørja nyttu kann tað almenna gera?
Ikki øll halda, at tað almenna eigur at blanda seg uppí vinnumenning. Í útgangsstøðinum er tað sjálvandi altíð sunnast, at vinnan megnar at standa á egnum beinum, men í ávísum førum kann tað almenna gera stóra nyttu í mun til at lata hurðar upp og lætta umstøðurnar fyri vinnu við vakstrar- og útflutningsmøguleikum. Spurningurin er, hvar tað almenna røkkur – ella hvat tað almenna kann, sum privata vinnulívið ikki kann ella ikki raðfestir, tí tað ikki hevur orkuna at gera íløgurnar í tað. Her kann tað almenna traðka til sum ein virðismikil sparringspartnari fyri vinnuna.
Tað almenna kann stuðla ella gera íløgur í virðisskapandi gransking, hagtalssavnan og onnur amboð, sum vinnan hevur fyri neyðini í mun til at fremja vørumenning og betri, meira samskipaða og effektiva marknaðarføring av Føroyum og føroyskum vørum og tænastum, har vinnan ikki einsamøll megnar at lyfta uppgávuna.Tað almenna kann lata hurðar upp á týðandi millumlanda og hægri politiskum stigi – t.d. ígjøgnum samstarv við útlendskar almennar stovnar sum hava týdning fyri fremjan av vinnumálum. Tað almenna gevur ofta eina ávísa tign til vinnulig átøk við, at almennir persónar/embætisfólk luttaka og lyftir harvið týdningin av átakinum í eygunum á útlendskum handilspartnarum og fjølmiðlum. Og tað almenna er meira óheft enn vinnan av serstøkum handilsligum áhugamálum, tí tað hevur skyldu til at tæna samfelagnum sum heild og kann tí spæla ein savnandi leiklut, har sum tað gevur eyðsæddar fyrimunir, at vinnan stendur saman.
Meira um, hvat skal til fyri at venda búskaparligu gongdini í næstu grein, sum kemur í morgin.
Elin Heinesen, stjóri í SamViti, sept. 2008
Fyritreytirnar fyri at skapa kappingarføri snúgva seg í dag í høvuðsheitum um evnini hjá vinnulívinum til at skifta frá reinari rávøru- og ídnaðarframleiðslu sum fremstu búskaparligu drívmegi til meira fjølbroyttar og handilsligar tænastur – harímillum at draga skikkaða arbeiðsmegi til, sum hevur førleikar til at menna og marknaðarføra vørur.
Førleikar til at samskifta eru avgerandi fyri menningina av nýggjum vørum og vinnum. Førleikar til at savna og skifta um virðismikla vitan hava týdning fyri, at nýggj hugskot verða ment – t.d. hugskot til bíligari og burðardyggari framleiðsluhættir. Førleikar til at kunna, marknaðarføra og selja, hava týdning fyri, at vørurnar røkka einum so stórum kundaskara sum gjørligt. Tað er í hesi virðisskapan, at t.d. akademikararnir kunnu koma vinnuni til hjálpar.
At fáa fleiri skikkaði virðisskapandi fólk til at velja at búgva og arbeiða í Føroyum er ein av okkara allarstørstu avbjóðingum í løtuni. Vit mangla akademikarar, lesandi, granskarar og nýskapandi íverksetarar, umframt ikki minst kvinnur og barnafamiljur. At skapa eitt samfelag, sum kann draga at sær fólk uttanífrá – eisini vitjandi, sum leggja pengar eftir seg – er ein fyritreyt fyri búskaparvøkstri og fyri størri fjølbroytni í vinnuni. Men hvussu væl megna vit hesar avbjóðingar? Tað gongur heldur striltið í løtuni. Tí má ein sjálvrannsakan til.
Virða vit tey, ið skapa óítøkiligu virðini?
Vinnan spælir ein stóran leiklut – ikki minst fiskivinnan, sum eins og onnur vinna má viðurkenna, at tað kann loysa seg at gera størri íløgur í handilsliga, tænastuveitandi og akademiska arbeiðsmegi, hóast hon í fyrstu atløgu tykist dýr. Men sum er, leggur høvuðsvinna okkara enn fyrst og fremst áherðslu á tað siðbundna – at veiða og framleiða, har tað í stóran mun ræður um at fiska so nógv sum gjørligt so skjótt sum gjørligt og fáa sum mest fyri rávøruna. Vinnan tykist í ov lítlan mun at vilja hava brúk fyri tí, sum akademikarar kundu lagt aftrat – t.d. í mun til at fáa meira fyri minni.
Halda vit framhaldandi fast í einum ikki-burðardyggum hugburði, sum restin av heiminum er í ferð við at flyta seg burturfrá, kunnu vit bara rokna við at verða rakt av kreppu – ikki bara orsaka av høgum oljuprísum, men av svíkjandi fiskastovnum, av ov lágum prísum fyri okkara vørur, av manglandi arbeiðsmegi osfr. Hetta er spell, tá veruleikin er, at fleiri og fleiri føroyingar eru vælútbúnir og kundu givið sítt týðandi íkast til størri virðisskapan og til at skapa eina meira burðardygga vinnu. Men hetta virðismikla menniskjansliga tilfeingið tykist ikki at vera virðismett sum uppiborið og als ikki brúkt optimalt í Føroyum.
Ein kærkomin hjálpandi hond
Tey útbúnu ynskja sjálvandi at fáa høvi til at brúka sína vitan og førleikar. Men sum er nú, brúka nógv av okkara væl útbúnu fólkum sínar førleikar aðrastaðni. Mong hugsa enn ikki tankan, at tað ber til at koma heim, tí akademiskir førleikar verða lítið eftirspurdir í føroyskari vinnu – í øllum førum ikki í siðbundnu vinnuni. Teir verða næstan bara eftirspurdir í tí almenna. Hugburðurin hjá akademikarum og ikki-akademikarum er ofta ymiskur. Hetta er við til at skapa spenningar millum tað almenna og vinnuna, sum ofta tykjast nærmast at mótarbeiða hvørjum øðrum heldur enn at síggja seg sum eitt ískoyti til hvønnannan. Mong útbúgvin fólk, sum eru komin heim fyri at royna seg í vinnuni, siga seg uppliva at verða meira ella minni sæð sum ónyttur, ið ikki vita, hvat ‘veruligt arbeiði’ snýr seg um, so tí ber ikki til at lurta eftir teimum. Hetta ger tað ikki hugaligari at koma heim til Føroya at liva og virka.
Samstundis er lønarlagið væl lægri í Føroyum fyri akademikarar enn í londunum kring okkum, skattlig viðurskifti við flyting til Føroya ófyrimunarlig, umframt at tað er dýrt bæði at búgva og keypa vørur her. Ei undur í, at nógv aftra seg við at fara til Føroya at søkja sær arbeiði. Ístaðin fyri at mála fíggindamyndir og síggja útbúgvin fólk sum mótstøðufólk, ónyttur ella óneyðugar útreiðslur, átti vinnan at sæð tey útbúnu sum eina kærkomna hjálpandi hond til eina vinnu, sum er í kreppu og hevur hart brúk fyri hesi hjálpini.
Gamlir dreingir fáa ikki eftirkomarar
Hetta kundi samstundis eisini hjálpt uppá ójavnvágina millum kynini í Føroyum, har kvinnur eru í
undirskoti – av góðum orsøkum. Kvinnur eru í miðal betri útbúnar enn menn og arbeiða siðbundið eisini nógv í handils- og tænastuvinnu, men tað er ikki stórt útboð av teimum størvunum í Føroyum í mun til í økjum við størri fólkamiðsavnan uttanlands, sum virka sum magnetir uppá okkara kvinnur og lesandi. Vit síggja tí, hvussu nógvar kvinnur og lesandi ikki venda aftur til Føroya, um tey flyta av landinum, tí møguleikarnir eru betri hjá teimum í øðrum fólkaríkari økjum fyri meira lønandi, spennandi og avbjóðandi arbeiði og fyri at liva minni kostnaðartungt enn her.
Um vit ikki gera nakað nú við støðuna her heima, økist vandin fyri, at hetta landið endar við at vera eitt samfelag av ófaklærdum gomlum dreingjum, sum búgva á bygd og arbeiða í fiskivinnu. Alt gott um teir annars, men teir fáa ikki eftirkomarar. Vit síggja longu, fólkavøksturin er uppsteðgaður.
Mugu geva rúm fyri fjølbroytni
Um Føroyar skal vera eitt liviligt og spennandi samfelag við eins høgum livifóti sum t.d. í hinum Norðanlondunum, og við eini væl fjølbroyttari íbúgvarasamanseting, har lesandi, vælútbúgvin fólk og kvinnur, sum kunnu føða børn, eisini trívast – er tíðin komin til at hugsa í munadyggum vakstrarstrategium, sum vinnan og tað almenna mugu ganga saman um at skapa í felag, so allir partar hála somu línu og rudda vegin fyri hvønnannan.
Um ikki lívið skal bløða spakuligt út úr hesum samfelagnum, mugu vit syrgja fyri at draga nógv fleiri og meira virðisskapandi og reproduktivar kreftir til Føroya. Vit mugu hava fólkaríkari samanhangandi meginøki í Føroyum, sum geva rúm fyri størri fjølbroytni – og tí virka meira dragandi fyri fleiri. Vit hava nógvar avbjóðingar fyri framman, sum vit mugu møta og loysa.
Mugu raðfesta inntøkugevandi átøk
Spurningurin er, hví stórir partar av vinnuni og ávísir politikkarar ikki meta støðuna í mun til stóru myndina, men royna at trumfa áhugamál hjá lokalsamfeløgum ella ávísum pørtum av vinnuni ígjøgnum. Harvið halda tey fast í, at vit framhaldandi skulu hava eitt einstreingjað og siðbundið veiðusamfelag, sum í longdini kortini ikki er burðardygt og útihýsir so nógvum møguleikum, heldur enn at gera íløgur í virðisskapandi nýskapan, sum kundi stovnfest vinnuna betri og skapt nógv fleiri arbeiðspláss – m.a. til tey, sum nú búgva uttanlands, umframt nógv størri møguleikar fyri inntøkum og spennandi avbjóðingum – júst tað, sum okkara væl útbúna arbeiðsmegin eftirlýsir.
Tað gongur uttan iva út yvir samfelagsbúskapin í væl størri mun, enn vit geva okkum far um, um vinnan og tað almenna ikki hugsa meira yvirskipað og gera meira fyri at draga – og brúka – útbúnað ella akademiska virðisskapandi arbeiðsmegi, so vit kunnu styrkja vinnuna og fáa tann neyðuga búskaparvøksturin, ið t.d. skal bera tær vaksandi almennu útreiðslurnar til heilsuverk og tunnellir o.a.
Gransking, menning og marknaðarføring má til
Um politiska skipanin bara átekur sær ein reglubindandi eftirlitsleiklut og áleggur landskassanum fleiri og fleiri útreiðslur til ikki-inntøkugevandi íløgur, har øktu útreiðslurnar verða fíggjaðar við at leggja enn hægri skattir og avgjøld á fólk, uttan samstundis at gera kakuna størri – tvs. gera íløgur í átøk, sum geva samfelagnum sum heild størri inntøkur – so verður úrslitið eitt fíggjarligt trýst á vinnuna og á einstaka borgaran, ið sannlíkt útarmar gjaldførið og kvinkar príslagið enn longur uppeftir, sum aftur ger, at samfelagið gerst minni attraktivt fyri tey vælútbúnu at búseta seg og arbeiða í. Tað bítur seg sjálvt í halan.
Tí er tað altavgerandi, at politiska skipanin raðfestir íløgur í skilagóð átøk, ið mest sannlíkt økja samfelagsinntøkurnar og harvið gjaldførið skjótast gjørligt.
Hvørja nyttu kann tað almenna gera?
Ikki øll halda, at tað almenna eigur at blanda seg uppí vinnumenning. Í útgangsstøðinum er tað sjálvandi altíð sunnast, at vinnan megnar at standa á egnum beinum, men í ávísum førum kann tað almenna gera stóra nyttu í mun til at lata hurðar upp og lætta umstøðurnar fyri vinnu við vakstrar- og útflutningsmøguleikum. Spurningurin er, hvar tað almenna røkkur – ella hvat tað almenna kann, sum privata vinnulívið ikki kann ella ikki raðfestir, tí tað ikki hevur orkuna at gera íløgurnar í tað. Her kann tað almenna traðka til sum ein virðismikil sparringspartnari fyri vinnuna.
Tað almenna kann stuðla ella gera íløgur í virðisskapandi gransking, hagtalssavnan og onnur amboð, sum vinnan hevur fyri neyðini í mun til at fremja vørumenning og betri, meira samskipaða og effektiva marknaðarføring av Føroyum og føroyskum vørum og tænastum, har vinnan ikki einsamøll megnar at lyfta uppgávuna.Tað almenna kann lata hurðar upp á týðandi millumlanda og hægri politiskum stigi – t.d. ígjøgnum samstarv við útlendskar almennar stovnar sum hava týdning fyri fremjan av vinnumálum. Tað almenna gevur ofta eina ávísa tign til vinnulig átøk við, at almennir persónar/embætisfólk luttaka og lyftir harvið týdningin av átakinum í eygunum á útlendskum handilspartnarum og fjølmiðlum. Og tað almenna er meira óheft enn vinnan av serstøkum handilsligum áhugamálum, tí tað hevur skyldu til at tæna samfelagnum sum heild og kann tí spæla ein savnandi leiklut, har sum tað gevur eyðsæddar fyrimunir, at vinnan stendur saman.
Meira um, hvat skal til fyri at venda búskaparligu gongdini í næstu grein, sum kemur í morgin.
Elin Heinesen, stjóri í SamViti, sept. 2008
Monday, September 15, 2008
Frá veiðusamfelag til vitanarsamfelag I
Eftir Elin Heinesen, stjóra í SamViti
Politiska kreppan, vit uppliva í løtuni, er eitt av eyðkennunum fyri búskaparrembingarnar og hugburðsbroytingarnar, sum føroyska samfelagið fer ígjøgnum í hesum tíðum. Umskifti henda altíð við gníggingum millum gamalt og nýtt. Vit eru mitt í einum ættarliðsskifti – og tað gongur ikki altíð fyri seg við mýkindum. Men uppgerðin er neyðug at taka, um vit ynskja at flyta okkum inn í nýggju tíðina og varðveita okkara vælferð framyvir.
Hetta er ikki nakað, sum hendir bara her heima hjá okkum. Men munurin er helst tann, at hjá okkum er størri munur á ættarliðunum, tí menningin frá veiðusamfelag til vitanarsamfelag hendir yvir styttri tíð.
Kring heimin snýr umskiftið seg í løtuni nógv um, at fleiri og fleiri fólk viðurkenna, at náttúran ikki er nøkur ótømandi kelda, og at vit ikki kunnu hava búskaparskipanir, sum taka útgangsstøði í, at óendaligur vøkstur er møguligur, tí veruleikin er, at ítøkiliga tilfeingið er avmarkað. Vit kunnu ikki troyta náttúrutilfeingið óavmarkað, men mugu liva og virka í burðardyggari javnvág við náttúruna.
Alheimssamfelagið er tí sum heild á veg úr einum eldri hugburði, har fólk mest mettu sín status í mun til, hvussu nógv, tey kundu forbrúka og upphópa av ognum, til ein hugburð, har fólk nú meira meta sín status í mun til meira óítøkilig virði, sum snúgva seg um sínámillum viðurkenning – um hvørji vit eru, hvat vit gera og hvat vit uppliva, umframt ikki minst hvussu vit kunnu geva okkara íkast til at varðveita náttúrutilfeingið (við øðrum orðum burðardygd). Henda hugburðsbroyting kollveltir forbrúksmynstrið og alheimsmarknaðin í løtuni.
Á veg inn í vitanarsamfelagið
Líka mikið hvat vit í Føroyum gera ella ikki, so eru eisini vit tí á veg inn í ein búskap, har virðir í vaksandi mun eru tengd at meira óítøkiligum viðurskiftum, sum hava t.d. við samleika, vitan, samskifti, og upplivingar at gera. Vitanar- og upplivingarbúskapurin hevur í teimum londum, vit samanbera okkum við, langt síðani yvirhálað veiðu- og ídnaðarbúskapin sum fremsti virðisskapari. Norðanlond t.d. byggja tí í dag sítt ríkidømi fyrst og fremst uppá vitan og nýskapan ella innovatión, serliga í mun til burðardygga vinnu.
Henda veruleika mugu vit í Føroyum viðurkenna og lata okkum í til, um vit, eins og onnur, skulu gera okkum nakra vón um at vera kappingarfør í mun til umheimin. Vinnan kann ikki longur lata sum um, at veruleikin og marknaðurin enn er skrúvaður saman sum fyri 30, 20 ella bara 10 árum síðani. Okkara vinnulív má laga seg eftir nýggju meira óítøkiligu vilkorunum og stremba eftir burðardygd. “Change or die” ella “Innovate or die” verður sagt millum vinnulívsfólk úti í heimi.
Bestu søgurnar skapa størsta vinningin
Vit kunnu ikki longur dúva einans uppá rávøru- og framleiðsluídnað, tí hóast tað sjálvandi er og altíð vil vera ein stórur marknaður fyri grundleggjandi neyðsynjarvørum sum mati t.d., eru tað ikki longur bara tær fysisku vørurnar í sær sjálvum ella fysiskir eginleikar við vørunum, sum hava virði fyri keyparan. Virði á vørum verður í størri og størri mun mett eftir, um vørurnar onkusvegna styrkja samleikan hjá keyparanum – t.d. keypa nógv fólk vistfrøðiligt, tí tað fær tey at føla seg sum betri menniskju at eta sunnari og gera nakað gott fyri náttúruna.
Keyparin hevur lyndi at velja vørur eftir virðum, sum verða løgd aftrat fysisku vørueginleikunum og rindar ofta upp til fleirfaldað fyri hetta meirvirði. Tí síggja vit ofta, at vørur kunnu hava fullkomiliga eins fysiskar eginleikar, men heilt ymiskan prís, tí mesta virði liggur ikki í fysisku eginleikunum. T.d. kostar ein vanligur pakki við einum kg av salti um 6 kr. Beint við síðuna av stendur ein annar pakki við somu nøgd av salti, sum kostar 36 kr. Munurin á góðskuni ella framleiðsluhátti rættvísger sum so ikki ein so stóran prísmun. Tað, sum ger størsta munin, er, at tað stendur Læsø salt á dýrara pakkanum. Søgan um, at saltið kemur úr Læsø, virðisøkir sostatt saltið við 600 prosentum! (Les um Læsø salt her: http://www.sydesalt.dk/)
Tað er alneyðugt, at vit í Føroyum fata týdningin av, hvussu stórt árin góðar søgur kunnu hava, og at vit byrja at brúka hesa tilvitan meira í okkara vinnulívi. Góðar søgur hava ikki bara týdning fyri príssetingina av vøruni, men ofta eisini í mun til at byggja eina heila síðuvinnu upp kring vøruna, eins og tey hava gjørt á Læsø, har ein lønandi ferðavinna er bygd upp um saltútvinsluna.
Kappast um hugskot og søgur
Vit síggja, hvussu virðisskapan í størri og størri mun fer fram í gjøgnum vøru- og konseptmenning – har nýggjar vørur verða uppfunnar, ella verða mentar til at hóska til serligan tørv ella kring eitt ávíst konsept – umframt ígjøgnum at vørur verða spunnar inn í søgur og sniðgeving, sum tala til kenslulív, lívsvirðir og samleika. Okkara kappingarneytar kappast tí mest um, hvør kann finna uppá mest sermerktu hugskotini og siga bestu søgurnar.
Hetta er eitt annað fokus enn tað, vit vanliga hava haft í Føroyum, har vit higartil hava roynt at varðveita ein siðbundnan reinan ídnað – tvs. fyrst og fremst fiskiveiðu, ráfiskakeyp og –sølu – sum higartil hevur troytt náttúrutilfeingið so nógv sum gjørligt, ofta langt út yvir tað burðardygga, ístaðin fyri at fokusera uppá at skapa meirvirði burtur úr tilgeingiliga tilfeinginum ígjøgnum innovatión, kreativa vørumenning og ígjøgnum marknaðarføring og ‘storytelling’, sum tykist verða undirmett og ofta raðfest sera lágt.
Føroysk vinna má saðla um
Hugburðurin serliga í høvuðsvinnu okkara er serstakliga nógv tengdur at sjálvari veiðu- og framleiðslumentanini, har vónin verður løgd í at forvinna so nógv sum gjørligt, tá ráfiskaprísurin er høgur – og annars bara bíða eftir betri tíðum. Hetta – saman við ytri ávirkanum sum t.d. oljuprísinum – skapar sjálvandi ein sera viðkvæman óstøðugan búskap.
Nógvir føroyingar, sum hava sítt livibreyð í veiðu- og framleiðsluídnað, tykjast hava ilt við – ella mótvilja ímóti at seta seg inn í alt tað óítøkiliga, sum í dag hevur fingið so stóran týdning fyri virðissetan av vørum á alheimsmarknaðinum. Tað lættasta er at lata sum um, at tað óítøkiliga ikki spælir ein serliga týðandi leiklut. Ístaðin fyri at laga seg til nýggju vilkorini á alheimsmarknaðinum, verður roynt at verja um ein gamlan hugburð, har verðin var meira einføld og virðir ítøkilig. Hesin hugburður royndist væl einaferð, men ikki longur. Nógvar ressursur verða tí spiltar uppá at fáa tað almenna til at halda kunstigt lív í einari reint rávøruframleiðandi vinnu, sum í veruleikanum er deyðadømd, um hon ikki saðlar um.
Vit dragna afturúr á alheimsmarknaðinum
Veruleikin er tann, at tilfeingið er avmarkað, flutningsútreiðslur verða helst ikki bíligari, vøruútboðið og kappingin er størri enn nakrantíð, krøvini frá marknaðinum til burðardygd økjast í hvørjum – og ikki minst, at óítøkilig virði – so sum førleikarnir til at samskifta – í størri og størri mun avgera, hvat ið kann umsetast til pengar. Um vit ikki raðfesta virðisskapandi vørumenning, burðardygd og marknaðarføring hægri, enn vit gera, fáa vit tað nógv torførari við at skilja okkum frá øðrum, sum framleiða nakað tað sama sum vit – og nógv torførari við at fáa ein góðan prís fyri vørur okkara. Hetta gongur út yvir samfelagsbúskapin – í hvussu stóran mun, kunnu vit bara gita um!
Hví gera vit so ikki meira við nýskapan – við at menna vørur og við samskifti og marknaðarføring, um tað kundi verið loysnin? Tað eru uppgávur, sum t.d. ein akademisk arbeiðsmegi kann loysa, men tað tykist, sum um at vit enn hava eina íbygda arga mótstøðu ímóti at ‘akademisera’ okkara vinnulív.
Meira um hetta í næstu greinini, sum kemur í morgin....
Elin Heinesen, stjóri í SamViti, sept. 2008
Politiska kreppan, vit uppliva í løtuni, er eitt av eyðkennunum fyri búskaparrembingarnar og hugburðsbroytingarnar, sum føroyska samfelagið fer ígjøgnum í hesum tíðum. Umskifti henda altíð við gníggingum millum gamalt og nýtt. Vit eru mitt í einum ættarliðsskifti – og tað gongur ikki altíð fyri seg við mýkindum. Men uppgerðin er neyðug at taka, um vit ynskja at flyta okkum inn í nýggju tíðina og varðveita okkara vælferð framyvir.
Hetta er ikki nakað, sum hendir bara her heima hjá okkum. Men munurin er helst tann, at hjá okkum er størri munur á ættarliðunum, tí menningin frá veiðusamfelag til vitanarsamfelag hendir yvir styttri tíð.
Kring heimin snýr umskiftið seg í løtuni nógv um, at fleiri og fleiri fólk viðurkenna, at náttúran ikki er nøkur ótømandi kelda, og at vit ikki kunnu hava búskaparskipanir, sum taka útgangsstøði í, at óendaligur vøkstur er møguligur, tí veruleikin er, at ítøkiliga tilfeingið er avmarkað. Vit kunnu ikki troyta náttúrutilfeingið óavmarkað, men mugu liva og virka í burðardyggari javnvág við náttúruna.
Alheimssamfelagið er tí sum heild á veg úr einum eldri hugburði, har fólk mest mettu sín status í mun til, hvussu nógv, tey kundu forbrúka og upphópa av ognum, til ein hugburð, har fólk nú meira meta sín status í mun til meira óítøkilig virði, sum snúgva seg um sínámillum viðurkenning – um hvørji vit eru, hvat vit gera og hvat vit uppliva, umframt ikki minst hvussu vit kunnu geva okkara íkast til at varðveita náttúrutilfeingið (við øðrum orðum burðardygd). Henda hugburðsbroyting kollveltir forbrúksmynstrið og alheimsmarknaðin í løtuni.
Á veg inn í vitanarsamfelagið
Líka mikið hvat vit í Føroyum gera ella ikki, so eru eisini vit tí á veg inn í ein búskap, har virðir í vaksandi mun eru tengd at meira óítøkiligum viðurskiftum, sum hava t.d. við samleika, vitan, samskifti, og upplivingar at gera. Vitanar- og upplivingarbúskapurin hevur í teimum londum, vit samanbera okkum við, langt síðani yvirhálað veiðu- og ídnaðarbúskapin sum fremsti virðisskapari. Norðanlond t.d. byggja tí í dag sítt ríkidømi fyrst og fremst uppá vitan og nýskapan ella innovatión, serliga í mun til burðardygga vinnu.
Henda veruleika mugu vit í Føroyum viðurkenna og lata okkum í til, um vit, eins og onnur, skulu gera okkum nakra vón um at vera kappingarfør í mun til umheimin. Vinnan kann ikki longur lata sum um, at veruleikin og marknaðurin enn er skrúvaður saman sum fyri 30, 20 ella bara 10 árum síðani. Okkara vinnulív má laga seg eftir nýggju meira óítøkiligu vilkorunum og stremba eftir burðardygd. “Change or die” ella “Innovate or die” verður sagt millum vinnulívsfólk úti í heimi.
Bestu søgurnar skapa størsta vinningin
Vit kunnu ikki longur dúva einans uppá rávøru- og framleiðsluídnað, tí hóast tað sjálvandi er og altíð vil vera ein stórur marknaður fyri grundleggjandi neyðsynjarvørum sum mati t.d., eru tað ikki longur bara tær fysisku vørurnar í sær sjálvum ella fysiskir eginleikar við vørunum, sum hava virði fyri keyparan. Virði á vørum verður í størri og størri mun mett eftir, um vørurnar onkusvegna styrkja samleikan hjá keyparanum – t.d. keypa nógv fólk vistfrøðiligt, tí tað fær tey at føla seg sum betri menniskju at eta sunnari og gera nakað gott fyri náttúruna.
Keyparin hevur lyndi at velja vørur eftir virðum, sum verða løgd aftrat fysisku vørueginleikunum og rindar ofta upp til fleirfaldað fyri hetta meirvirði. Tí síggja vit ofta, at vørur kunnu hava fullkomiliga eins fysiskar eginleikar, men heilt ymiskan prís, tí mesta virði liggur ikki í fysisku eginleikunum. T.d. kostar ein vanligur pakki við einum kg av salti um 6 kr. Beint við síðuna av stendur ein annar pakki við somu nøgd av salti, sum kostar 36 kr. Munurin á góðskuni ella framleiðsluhátti rættvísger sum so ikki ein so stóran prísmun. Tað, sum ger størsta munin, er, at tað stendur Læsø salt á dýrara pakkanum. Søgan um, at saltið kemur úr Læsø, virðisøkir sostatt saltið við 600 prosentum! (Les um Læsø salt her: http://www.sydesalt.dk/)
Tað er alneyðugt, at vit í Føroyum fata týdningin av, hvussu stórt árin góðar søgur kunnu hava, og at vit byrja at brúka hesa tilvitan meira í okkara vinnulívi. Góðar søgur hava ikki bara týdning fyri príssetingina av vøruni, men ofta eisini í mun til at byggja eina heila síðuvinnu upp kring vøruna, eins og tey hava gjørt á Læsø, har ein lønandi ferðavinna er bygd upp um saltútvinsluna.
Kappast um hugskot og søgur
Vit síggja, hvussu virðisskapan í størri og størri mun fer fram í gjøgnum vøru- og konseptmenning – har nýggjar vørur verða uppfunnar, ella verða mentar til at hóska til serligan tørv ella kring eitt ávíst konsept – umframt ígjøgnum at vørur verða spunnar inn í søgur og sniðgeving, sum tala til kenslulív, lívsvirðir og samleika. Okkara kappingarneytar kappast tí mest um, hvør kann finna uppá mest sermerktu hugskotini og siga bestu søgurnar.
Hetta er eitt annað fokus enn tað, vit vanliga hava haft í Føroyum, har vit higartil hava roynt at varðveita ein siðbundnan reinan ídnað – tvs. fyrst og fremst fiskiveiðu, ráfiskakeyp og –sølu – sum higartil hevur troytt náttúrutilfeingið so nógv sum gjørligt, ofta langt út yvir tað burðardygga, ístaðin fyri at fokusera uppá at skapa meirvirði burtur úr tilgeingiliga tilfeinginum ígjøgnum innovatión, kreativa vørumenning og ígjøgnum marknaðarføring og ‘storytelling’, sum tykist verða undirmett og ofta raðfest sera lágt.
Føroysk vinna má saðla um
Hugburðurin serliga í høvuðsvinnu okkara er serstakliga nógv tengdur at sjálvari veiðu- og framleiðslumentanini, har vónin verður løgd í at forvinna so nógv sum gjørligt, tá ráfiskaprísurin er høgur – og annars bara bíða eftir betri tíðum. Hetta – saman við ytri ávirkanum sum t.d. oljuprísinum – skapar sjálvandi ein sera viðkvæman óstøðugan búskap.
Nógvir føroyingar, sum hava sítt livibreyð í veiðu- og framleiðsluídnað, tykjast hava ilt við – ella mótvilja ímóti at seta seg inn í alt tað óítøkiliga, sum í dag hevur fingið so stóran týdning fyri virðissetan av vørum á alheimsmarknaðinum. Tað lættasta er at lata sum um, at tað óítøkiliga ikki spælir ein serliga týðandi leiklut. Ístaðin fyri at laga seg til nýggju vilkorini á alheimsmarknaðinum, verður roynt at verja um ein gamlan hugburð, har verðin var meira einføld og virðir ítøkilig. Hesin hugburður royndist væl einaferð, men ikki longur. Nógvar ressursur verða tí spiltar uppá at fáa tað almenna til at halda kunstigt lív í einari reint rávøruframleiðandi vinnu, sum í veruleikanum er deyðadømd, um hon ikki saðlar um.
Vit dragna afturúr á alheimsmarknaðinum
Veruleikin er tann, at tilfeingið er avmarkað, flutningsútreiðslur verða helst ikki bíligari, vøruútboðið og kappingin er størri enn nakrantíð, krøvini frá marknaðinum til burðardygd økjast í hvørjum – og ikki minst, at óítøkilig virði – so sum førleikarnir til at samskifta – í størri og størri mun avgera, hvat ið kann umsetast til pengar. Um vit ikki raðfesta virðisskapandi vørumenning, burðardygd og marknaðarføring hægri, enn vit gera, fáa vit tað nógv torførari við at skilja okkum frá øðrum, sum framleiða nakað tað sama sum vit – og nógv torførari við at fáa ein góðan prís fyri vørur okkara. Hetta gongur út yvir samfelagsbúskapin – í hvussu stóran mun, kunnu vit bara gita um!
Hví gera vit so ikki meira við nýskapan – við at menna vørur og við samskifti og marknaðarføring, um tað kundi verið loysnin? Tað eru uppgávur, sum t.d. ein akademisk arbeiðsmegi kann loysa, men tað tykist, sum um at vit enn hava eina íbygda arga mótstøðu ímóti at ‘akademisera’ okkara vinnulív.
Meira um hetta í næstu greinini, sum kemur í morgin....
Elin Heinesen, stjóri í SamViti, sept. 2008
Subscribe to:
Posts (Atom)
